«محمد رضا اصلاني» (همدان) در گفت وگو با خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، گفت: استعاره و مجاز در حوزه ادبيات و حوزه علوم انساني بحث بسيار گسترده اي است كه پيشينه تاريخي طولاني دارد. 

وي با بيان اين مطلب كه «رومن ياكوبسن» از جمله زبان شناسان بزرگي بود كه درباره محوريت استعاره در زبان متقاعد كننده ترين استدلال ها را مطرح كرد. 

اصلاني ادامه داد: «رومن ياكوبسن» معتقد بود كه هر سخن را مي توان به دو قطب استعاري و مجازي تقسيم كرد كه گذر از هر موضوع به موضوع ديگر، براساس مشابهت و مجاورت صورت مي گيرد.

اصلاني ادامه داد: ويژگي زباني مجاز با ايجاد رابطه مجاورت و همنشيني در ابعاد افقي زبان، محور تركيبي زبان را شكل مي دهد. به اعتقاد «ياكوبسن»، مجاز همچون استعاره احتياجي به پرش هاي خيال انگيز از يك حيطه به حيطه ديگر ندارد.

اين منتقد با بيان اين مطلب كه استعاره شامل گزينش و جايگزيني عناصر مشابه در ابعاد عمومي زبان است،گفت: در رفتار طبيعي زبان اگرچه هر دو فرايند دايم حضور فعالانه دارند، اما مشاهده دقيق نشان مي دهد كه به دليل الگوهاي فرهنگي، اجتماعي و زباني گوينده، سرانجام يكي بر ديگري ترجيح پيدا مي كند.

مولف كتاب «فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز» يادآور شد: در آثار ادبي و هنري گرچه هر دو ساخت استعاره و مجاز را در يك اثر مي توان يافت، اما برتري يكي بر ديگري موجب شد تا «ياكوبسن» اسطوره، حماسه، رمان و سبك كوبيسم در نقاشي را تحت سيطره مجاز بداند و اشعار غنايي و سبك هاي سورئاليسم، رمانتيسم و سمبوليسم رانيز تحت سيطره استعاره بداند. 

مولف كتاب «فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز» ادامه داد: در گذشته نثر حاصل رابطه مجازي زبان بود و داستان نويسان سنتي با استفاده از اصول مجاورت توفيق پيدا مي كردند، تا تك تك عناصر ساخت داستان را در يكديگر تنيده، داستان خود را به انجام برسانند.

وي افزود: شعر هم به دليل ساختار موزون و شكل ارگانيك خود تاكيد بر مشابهت داشته و دارد، البته رابطه مجازي عناصر داستان در شكل سنتي داستان نويسان نوگرا را راضي نمي كرد، پس با درهم‌شكستن سطوح سنتي و به مدد استفاده از عناصر شعر، سرزمين هاي ناشناخته ديگري را در جهان داستان در نورديدند.

مولف كتاب استعاره و مجاز در داستان ياد آور شد: با ظهور داستان هاي نوگرا و شكل هاي بديع و غيرسنتي تمايز زبان شاعرانه و منثور در هم شكست و از آن پس شاهد داستان هايي با عناصر شاعرانه هستيم.

وي خاطر نشان كرد: تمايل داستان نويسان نوگرا به استعاره و عناصر شعر در تقابل با داستان نويسان سنتي از عنوان داستان شروع مي شود و تا عمق سطوح داستان ادامه مي يابد. يعني سبك و صناعت، توجه به كاركرد، ضمير ناخود آگاه و نيمه خود آگاه در كنار ضمير آگاه بشري، كاهش برون نگري نويسنده و فرصت بيشتر براي دورن نگري و انتخاب زماني پيچيده و سيال كه مدام بين گذشته و حال در تكاپو است. 

وي تصريح كرد: من در كتاب «استعاره و مجاز در داستان» با استفاده از مكتب پراگ، استعاره و مجاز را در 3 داستان «بوف كور»، «سنگ صبور» و «شازده احتجاب» بررسي كرده ام.

اصلاني يادآور شد: در داستان نويسي نوگرا ذهني و سورئاليستيي ادبيات فارسي «بوف كور» نوشته «صادق هدايت»، «سنگ صبور» نوشته «صادق چوبك» و «شازده احتجاب» نوشته «هوشنگ گلشيري» به دليل بهره گيري صحيح از صناعت هاي نوين داستان نويسي جهان با حفظ اصالت ايراني بودن، آثاري تاثير گذار و هريك به نوبه خود سرفصلي جديد در داستان نويسي پيشرو ادبيات فارسي بوده اند.

كتاب استعاره و مجاز در داستان در 2 فصل مباحث نظري و تحليل داستان در 102 صفحه با شمارگان 1650 و قيمت 15000 ريال از سوي انتشارات نيلوفر منتشر شده است.