کیهان فرهنگی، سال دوازدهم، شماره124 اذر ودیماه1374

در عرشه کشتی؛ از کشتی شکسته نوشتن مشکل است

گفتگو با ولادمیر ویئونوویچ

 

ولادمیر ویئونوویچ (Vladimir Vionovich) مشهورترین طنزنویش روسیه، نویسنده «زندگی و اوقات ویژه سرباز ایوان چونکی»، «مسکو 2042» و شماری آثار دیگر است. ویئونوویچ در سال 1980 م از تابعیت شوروی خلع و مجبور به مهاجرت شد، و در سال 1989 به سرزمین خود بازگشت. یک سال بعد حق تابعیت او برگردانده شد و از آن پس وقتش را بین مسکو و مونیخ تقسیم کرده است. نگارش کمدی «نسل جدید روسیه» برای تلویزیون آن کشور او را به طور کامل گرفته است. چندی پیش ویئونوویچ با آندره ناگرسکی از مجله «نیوزویک» گفتگویی داشته، که متن آن از نظرتان می گذرد:

□ تقابل اصلی بین روسیه ای که در سال 1980 م رها کردید با روسیه ای که به آن بازگشته اید چیست؟

● ویئونوویچ: در سال 1989 هنگامی که بازگشتمف تقابلی وجود نداشت. همان ماشین ها در خیابان بودند و به طور کلی قوانین و عادات یکسان بود. قرار بود آزادی بیشتر باشد، اما وقتی برای یک صفحه کپی از یک مقاله به مجله «یونوست» (Yunost)رفتم، گفتند: «بسیار خوب، الان به کانون نویسندگان نزد رفیق ورچینکو می رویم تا ابتدا مقاله را امضا کندو تمبر روی آن بگذارد، بعد یک کپی از آن خواهیم گرفت». البته از آن زمان به بعد خیلی چیزها تغییر کرده است.

□ چه چیز تغییر نکرده است؟

● ویئونوویچ: سیستم حکومتی شوروی پایان یافت،اما هنوز مردم شوروی هستند. مردم خیابان ها، مردم شوروی هستند و با همان ماهیت برای مدتی طولانی خواهند ماند.

□ ناتوانیهای شوروی قدیم کجا مشهود است؟

● ویئونوویچ: تعهد کردن نشانه ناتوانی است. اگر کسی بگوید فلان موقع فردا می آید، یعنی به هیچ وجه نخواهد آمد؛ منظور دیگری هم ندارد. نمی توانید به مردم اعتماد کنید. در گذشته مطبوعات شوروی دروغ می گفتند، اما دروغ آنها در یک جهت بود. هم اکنون هر روزنامه شیوه خود را برای دروغ گویی دارد. آنها چیزی می نویسند که می خواهند. وقتی به یک روزنامه تلفن کردم و خواستم یک اصلاحیه چاپ کند، پاسخ داد: «ما اصلاحیه چاپ نمی کنیم".

□ در مقایسه با دوران کمونیست آیا طنز نویسی مشکل تر نشده؟

● ویئونوویچ: می خواهم ثابت کنم این گونه نیست. در گذشته فقط یک سوژه ( سیستم شوروی) برای طنز وجود داشت و این سوژه بر همه چیز سایه افکنده بود. اکنون سیستم شوروی وجود ندارد و هر کس می خواهد حرف بزند. نسبت به گذشته مردم مضحک تر هستند. چند سالی است رمان می نویسم، اما این سریال تلویزیونی را شروع کردم چون نمی دانم چهرۀ زندگی امروز را چگونه به طور کامل در یک رمان بازتاب دهم. از سال 1990 م که شروع به کار کردم زندگی روز به روز تغییر کرده است. وقتی در عرشه کشتی هستی از کشتی شکسته نوشتن مشکل است، یا تصویری را رنگ کردن وقتی عکس انداختن راحت تر است. به این دلیل فکر کردم تلویزیون تنها نوع ادبی است که می تواند شکل زندگی امروز را بازتاب دهد.

□ برخی می گویند سریالهای تلویزیونی تأثیر سوء فرهنگ غرب را بر زندگی روس ها نشان می دهد، نظر شما در این باره چیست؟

● ویئونوویچ: من این سریال را مانند هیچ یک از سریال های غربی نمی نویسم.متواضانه نیست بگویم، اما می خواهم یک کمدی با کلاس بنویسم تا همیشه برای عموم مردم هنری و با مفهوم باشد؛ مانند «چونکین». من به برنامه های عادی و روزمره تلویزیونی علاقه ای ندارم. البته فرهنگ و زندگی غربی غیرقابل اجتناب و به طور کلی تأثیر تلویزیون منفی است. بدیهی است شما را قدرت اعتراض یا جنگ با آن نیست.

□ با توجه به آزادیهای جدید، زندگی فرهنگی باید خیلی غنی باشد، اما این گونه نیست.

● ویئونوویچ: آزادی انواع دیگر فعالیت و سرگرمی را ارائه می کند. آزادی مشغله مردم را بیشتر می کند. در حال حاضر وقتی برای مطالعه و ارتباط با فعالیت های فرهنگی نیست. در گذشته مردم به تئاتر می رفتند تا تلمیح ها را بشنوند. در اجرای » چیزی در ایالت دانمارک پلاسیده است» و «هاملت» مردم تشویق می کردند، چون مشخص بود دانمارک یعنی اتحاد شوروی. اکنون احتیاجی به تلمیح نیست و دانمارک همان دانمارک است. در لطیفه ای که آن روزها بین مردم رایج بود، از مدیری خواسته شد «تلمیح» را تعریف کند. مدیر پاسخ داد: «تلمیح یعنی وقتی به سینما می روی و ابر و جنگل یا آسمان را بر پرده می بینی، فکر کنی که برژنف حرامزاده است».

□ چه هنگام نسل جدید واقعی را در روسیه خواهیم داشت؟

● ویئونوویچ: با یک نفر بحث می کردم، می گفت به دلیل تنبلی مردم و عدم قدرت انطباق با زندگی غربی، این وضعیت هیچ گاه اتفاق نخواهد افتاد و روس ها همیشه به همان وضع خواهند بود. اما من فکر می کنم این وضع اتفاق خواهد افتاد. مردم ژاپن با غربی ها تفاوت زیادی دارند و با وجود صفات مشخصه ژاپنی، شیوه زندگی شان غربی است.

□ «سرباز چونکین» شما مردی ساده و خوش قلب بود که در دوران استالین زنده ماند و حتی به آن خندید. آیا در روسیه جدید هم زنده خواهد بود؟

● ویئونوویچ: بله، چونکین با همان وضع زنده خواهد بود. تفاوت او با نسل جدید روس در نیازهای اندکش است. او احتیاجی به رفتن به «باهاماس» و سکونت در یک هتل پنج ستاره ندارد. «چونکین» به عنوان مردی ساده از طبقه پایین جامعه زنده خواهد بود. از آنجا که مردی است سخت کوش، آواره نخواهد شد. برای «چونکین» ها همیشه فرصت خواهد بود.

                                                                                ترجمۀ: محمدرضا اصلانی